DEHB: İlaç Kullanmak ya da Kullanmamak

DEHBlilerin ve özellikle de DEHBli çocukların ebeveynlerinin kafasını en fazla kurcalayan konulardan biri ilaç kullanıp kullanmama. Ben ilaç kullanımını savunanlardan biriyim ve neden savunduğumu kısaca anlatıp bu konuda kararsız kalanların ilaç fobilerinin yersiz olduğunu göstermek istiyorum.

1. DEHB ilaçları, özellikle de stimülantlar, çok uzun süredir kullanılan ilaçlar. Haliyle uzun vadeli etkileri konusunda elimizde çok fazla bilgi var. Russell Barkley’in sözlerini tekrarlayacak olursam DEHB en tedavi edilebilir psikiyatrik bozukluklardan biri. DEHB ilaçları da bütün psikiyatrik ilaçlar arasında en güvenli olanlar arasında.
2. İlaç kullanımı iyi alışkanlıkların ve rutinlerin oturtulması sürecini kolaylaştırmanıza yardımcı oluyor. Yani ilaç kullanmadan semptomları kontrol altına almak istiyorsanız hiç değilse sürecin ilk kısmında ilaç kullanmanız daha iyi olur. Sonra bırakıp ilaçsız devam etmek isterseniz bunu yine deneyebilirsiniz.
3. Peki ya bağımlılık? Ritalin ve Concerta gibi ilaçlar bağımlılık yapmıyor mu? Cevap: Özellikle stimülantlar en az bağımlılık yapan psikiyatrik ilaçlar arasında. Ritalin ve Concerta’nın istismarı nadir görülen bir şey olduğu gibi stimülant kullanımı diğer bağımlılıkların ihtimalini de azaltıyor. Ritalin ve Concerta kullananlar madde bağımlılıklarından daha az muzdarip oluyorlar mesela, daha fazla değil. Üstüne üstlük bilgisayar oyunu bağımlılığı, internet bağımlılığı, şeker bağımlılığı gibi bağımlılıkların olasılığını da düşürüyor stimülantlar.
4. İlaç kullanırken genel olarak yapmamız gerektiği gibi, burada da kar-zarar hesabı yapmamız gerekiyor. Psikiyatr kontrolündeki tek bir bağımlılığa sahip olup hayatınızı zindan edecek onlarca bağımlılık türünden kurtulduğunuzu düşünün. Burada kar-zarar hesabının stimülantlar lehinde sonuç verdiği bariz.
5. Çocuklar kişiliksiz zombilere dönüşmüyor mu? Hayır, dönüşmüyorlar. Stimülantlar çocuğunuzun sakinleşmesine neden oluyor sadece. O hallerine alışkın olmadığınız için çocuğunuzun kişiliğinin değiştiğini, bir robot haline geldiklerini düşünüyorsunuz. Ama onlar hala sevdikleri insanları seviyorlar, yapmaktan keyif aldıkları şeylerden keyif alıyorlar. Sadece sürekli olarak uyarılmaya ihtiyaç duymadıkları için evde kasırga gibi esmiyorlar ve hayatlarını daha kolay idame ettiriyorlar hepsi bu.
6. Peki ya ilacın yan etkileri? Hayatı zindan eden yan etkileri yok mu stimülantların? Bazıları için evet, bazıları için hayır. Denemeden ve ilaca alışma sürecini atlatmadan bilemezsiniz. Üstelik daha önce de belirttiğim gibi ilaç kullanımı kar-zarar hesabıyla yaklaşılması gereken bir konu. Stimülantlar uzun süre geçmesine rağmen anksiyete ve çarpıntı nedeniyle hayatınızı zindan mı ediyor? Kafein tüketiyorsanız azaltıp tekrar deneyin. Belki de stimülantları bir antidepresanla beraber almanız daha iyi sonuç verir. Ben tek başına Ritalin’den fazla verim alamazken Ritalin+Prozac’tan ciddi şekilde verim almıştım mesela. Buna rağmen stimülantlardan fayda görmezseniz -ki stimülantlardan fayda görmeyen bir azınlık var- DEHB’e iyi gelen ancak stimülant olmayan ilaçları deneyebilirsiniz. Örneğin Wellbutrin gibi antidepresanların DEHB tedavisinde kullanıldığını biliyoruz. Stimülant dışı alternatifleri denemeden ilaç tedavisinden umudunuzu kesmemenizde fayda var.
7. Ya DEHB’in gereğinden fazla teşhis edilmesi ve doktorların çok fazla ilaç yazması? Şeker gibi Ritalin yazan, sırf hareketli oldukları için çocuklara teşhis koyan psikiyatristlerden çekinmemiz makul değil mi? Açıkçası bu çekinceleri anlayabiliyorum. O nedenle teşhis sürecini nispeten ağırdan alan ve DEHB konusunda uzmanlaşmış bir psikiyatriste gitmenizde kesinlikle fayda var. Bu sayede yanlış teşhisin önüne geçmiş olursunuz. Şayet psikiyatristiniz sırf hareketli olduğu için çocuğunuza hemen ilk randevuda stimülant yazdıysa tereddüt etmeniz elbette normal. Böyle durumlarda ilaç kullanmaya başlamadan önce araştırıp başka psikiyatristlere de danışırsanız ve diğer psikiyatristler de DEHB tanısını onaylarsa o zaman ilaç kullanmaya başlayabilirsiniz. (Gelişme çağındaki çocuklar için ilaç dozunu düşük tutmakta fayda var, zira stimülantlar iştah kesiyor bunu da belirteyim.)
8. “Ya ilaca muhtaç kalırsam? Ya ilaçsız hiçbir şey yapamaz hale gelirsem? Elimdeki azıcık irade ve üretkenlik kırıntısını da kaybedersem?” Bu hiç de yersiz bir kaygı değil. Sonuçta ilaçlı haliniz bir yerden sonra sizin “yeni normaliniz” oluyor. Bir işe girişmek için o modda olmayı beklediğinizi fark edebiliyorsunuz. Düşük modlarınızdan ve motivasyonsuz hallerinizden; ilaçlı halinizi bildiğiniz için, daha olumsuz bir şekilde etkilenebiliyorsunuz. Ben bu duruma karşı ilaçsız uygulayabileceğiniz stratejileri ilaç kullanırken alışkanlık haline getirmenizi öneriyorum. Mesela Bilişsel Davranışçı Terapi tekniklerini uygulamayı ilaç kullanırken alışkanlık haline getirip ilaçsızken uygulamaya devam edin. BDT tekniklerini yeterince özümserseniz ilaçsız halinizin, ilaç kullanmaya başlamadan önceki halinizden daha kötü olması çok ama çok düşük bir ihtimal. Hatta bir ihtimalle ilaç kullandığınız ilk zamanlardan daha iyi performans göstermeniz de mümkün!

Sonuç: İlaç kullanımına karşı öne sürülen argümanlar sağlam değil. DEHBliyseniz veya doğru teşhis konduğundan emin olduğunuz DEHBli bir çocuğunuz varsa ilaç tedavisinden korkmayın. Doğru tedaviyi tespit etmek için aşmanız gereken ilk süreci atlatmaya çalışın. İlaç tedavisinden umudu ancak farklı alternatifleri deneyip hiçbirinden verim alamadığınızı görürseniz kesin.